De CEA initieerde eind vorig jaar een beleidsonderzoek, om de peilstok in die veranderende rol van de accountant te kunnen steken en daar conclusies uit te trekken. Hiervoor werden deelonderzoeken uitgevoerd naar continuïteit, fraude, ethiek en gedrag, IT, verbreding van de assurancefunctie en het onderscheidend vermogen van de MKB-accountant. De overall rapportage en deelonderzoeken zijn gepubliceerd op de CEA-website.
Uitdagende context
Bedrijven die voor duurzamere bedrijfsvoering kiezen, gaan aan de slag met hun verdienmodellen en zullen bedrijfsmiddelen op een andere – lees: duurzamere – manier inzetten. Dat creëert voor hun accountants een uitdagende context. Niet alleen omdat er nieuwe controlerisico’s ontstaan, maar ook omdat er verantwoordings- en waarderingsvraagstukken opdoemen, waarmee nog maar relatief weinig ervaring is opgebouwd. Om een simpel voorbeeld te noemen: hoe waardeer je oude activa of afval die circulair worden ingezet? De ontwikkelingen in de IT brengen ook nieuwe verdienmodellen met zich mee. Wat zijn de risico’s van deze verdienmodellen? En wat zijn de risico’s voor ondernemingen die niet (voldoende) inspelen op deze ontwikkelingen? Ook ontstaan er nieuwe frauderisico’s in deze context. Daarom is het extra belangrijk dat de aankomend accountant tijdens zijn opleiding conceptueel leert denken vanuit de klantcontext. Dit start met het ‘oprekken’ van het bewustzijn over dit onderwerp, waardoor de student vanuit een breder, completer perspectief leert kijken naar signalen die duiden op naderende discontinuïteit.
Datamindset
De snelle ontwikkelingen op IT-gebied raken het accountantsberoep op meerdere manieren, op meerdere niveaus. De roep om meer aandacht voor IT in de opleiding komt dan ook niet uit de lucht vallen. De doorontwikkeling van IT werkt in op tools, technieken en structuur, maar raakt ook processen en de kwaliteit en ontsluiting van data. De aankomend accountant zal door een meer holistische bril moeten leren kijken naar de klantcontext, de risico’s daarbinnen identificeren en begrijpen wat de consequenties voor de audit zijn. Het vraagt dus om een groter conceptueel vermogen. Tegelijkertijd zal de student zichzelf ook een ‘datamindset’ eigen moeten maken, van waaruit hij intrinsiek gemotiveerd is om gelijk kritisch naar de aard en integriteit van data te kijken, de privacyaspecten die eraan gerelateerd zijn en de wijze waarop de data ontsloten kunnen worden. Ook het inzetten van data analyse voor een efficiënte controle en om mogelijke fraude(signalen) te detecteren is hierbij een belangrijke vaardigheid. Daarbij moet de student als het ware voor het eerst leren zwemmen in een golfslagbad, want het ICT-landschap is bij elke klant weer anders en voortdurend in beweging. Het vraagt dus om anticiperen op een agile manier van werken en doorvertaling daarvan naar de juiste controleaanpak.
Verschillende bagage
Voor de controlerend accountant is het vooral van belang voor de opzet en uitvoering van de audit om te kunnen beoordelen welke instrumenten ingezet moeten worden en welke specialisten moeten worden ‘bijgeschakeld’. Voor de MKB-accountant is het van belang om als trusted (en robuuste) advisor van de MKB-ondernemer de impact van digitalisering op de onderneming te kunnen beoordelen. En om hem of haar adequaat te kunnen adviseren over de kansen en risico’s die daarmee samenhangen. Juist omdat de controlerend accountant vaak wat makkelijker kan doorschakelen naar IT-specialisten binnen zijn kantoor, wordt er van de MKB-accountant binnen de opleiding wat meer geëist op IT-gebied. Het bezitten en ontwikkelen van soft skills is voor alle accountants belangrijk. Voor wat betreft de MKB-accountant als trusted advisor: uit onderzoek blijkt dat ondernemers het belangrijk vinden dat hun accountant makkelijk switcht tussen objectief/analytisch en creatief kunnen denken, en daarbij ook het nodige inlevingsvermogen toont. Juist in deze tijden van onzekerheid.
Gevolgen voor de accountantsopleiding
Hoe sneller de ontwikkelingen in de buitenwereld gaan, des te lastiger het is om daar als opleiding of CEA direct op in te spelen. Er is een aanhoudende vraag naar ‘meer’ in de opleiding met het risico dat de opleiding tot startbekwame accountant te zwaar wordt om nog studeerbaar te zijn. De afdronk van dit beleidsonderzoek is vooral: het blijft belangrijk om studenten te helpen met het ontwikkelen van een voldoende groot conceptueel vermogen. Om helder te maken waar hun eigen expertise stopt en waar ze de hulp van andere experts moeten inschakelen. Ook blijft het belangrijk om aandacht te geven aan soft skills van de studenten, zodat zij goed leren communiceren met externe klanten maar ook binnen de eigen organisatie. En, waar nodig, om tegendruk te leren bieden in toekomstige werksituaties waarin er tijd- en budgetdruk vanuit de klant is, en druk vanuit het eigen team waarin de kersverse accountant later komt te werken.
In de overall rapportage van het CEA-beleidsonderzoek ‘de veranderende rol van de accountant’ zijn de acties en vervolgacties opgenomen naar aanleiding van dit onderzoek.